De familie Joad raakt in John Steinbecks The grapes of wrath alles kwijt als
gevolg van de economische omstandigheden tijdens de Great Depression. Het boek
leest als een aanklacht tegen het onrechtvaardige economische systeem en de perverse aard van de mens, die primair is gericht op zelfbehoud.
Wanneer de familie Joad haar laatste bezittingen moet
achterlaten in een truck die in een vloed (als gevolg van noodweer) vastzit,
zoeken ze een plek om tenminste droog te worden. Ze gaan een stal binnen. Daar
treffen ze een man aan, die al meer dan zes dagen niet heeft gegeten omdat hij
zijn zoontje al het voedsel heeft laten opeten. Hij is stervende. De dochter van de
familie, Rose of Sharon, is juist bevallen van een kind dat al voor de geboorte
(waarschijnlijk vanwege voedselgebrek) is gestorven.
Dan gebeurt
dit:
Rose of Sharon loosened one side of the blanket
and bared her breast. “You got to,” she said. She squirmed closer and pulled
his head close. “There,” she said. “There.” Her hand moved behind his head and
supported it. Her fingers moved gently in his hair. She looked across the
barn, and her lips came together and smiled mysteriously.
Hier eindigt het boek.
Het woord ‘mysteriously’ maakt de passage inderdaad
mysterieus. Wat gebeurt hier? Ook zonder dat woord is de passage betekenisvol.
Het verwijst naar de
Romeinse mythe van Pero, die haar tot de hongerdood
veroordeelde vader Cimon in leven houdt door hem borstvoeding te geven.
De handeling
vindt plaats op een dieptepunt. De familie heeft als een stel ratten moeten vluchten
voor het water en ze hebben letterlijk alles verloren. Herhaaldelijk wordt in
het boek gesteld dat de rijken beter voor hun paarden zorgen dan voor hun
medemens. Het zogen van de stervende man in een stal is in wezen een dierlijke handeling, en daarmee schrijnend.
Toch heeft de familie
haar waardigheid niet verloren. Rose of Sharon, in de roman helemaal niet zo’n
sympathiek personage, blijkt juist op dit dieptepunt in staat tot deze ultiem onzelfzuchtige
handeling. De mens is in de kern goed, lijkt Steinbeck hiermee uit te drukken.
Maar dan het woord 'mysteriously'. Wat heeft Rose of Sharons mysterieuze lach te betekenen? Het tafereel
speelt zich in een stal af. Is dat een verwijzing naar de geboorte van
Christus? Zegt Steinbeck ermee dat hier toch nog sprake is van een geboorte? Het
geloof speelt in de roman alleen zijdelings een rol. Maar het lijkt erop dat
God in de allerlaatste alinea van de roman alsnog het heft in handen neemt. Een
heel subtiel deus ex machina.
